Alexander Zanemonets
Η ιστορία των σχέσεων μεταξύ των εκκλησιών της Μόσχας και του Κιέβου, με πολλούς τρόπους μοιάζει με τις σχέσεις μεταξύ των ίδιων των χωρών. Εάν το Κίεβο ήταν, για να επικαλεστούμε τα αρχαία ρωσικά χρονικά, "η μητέρα των ρωσικών πόλεων", τότε ο μητροπολίτης του Κιέβου ήταν ο πιο σημαντικός Μητροπολίτης της Ρωσίας. Ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης ήταν ανώτερος από αυτόν ωστόσο, καθώς όλη η ρωσική εκκλησία ήταν μέρος του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα.
Όταν η ρωσική πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από το Κίεβο στο βορρά, ο μητροπολίτης του Κιέβου σταδιακά μετατράπηκε σε μητροπολίτη της Μόσχας. Ωστόσο, το έδαφος των παλαιών Ρώσων του Κιέβου ήταν χωρισμένο μεταξύ των κρατιδίων της Μόσχας και της Λιθουανίας. Ο μητροπολίτης του Κιέβου, του οποίου η έδρα βρισκόταν στη Λιθουανία, είχε κάθε λόγο να θεωρεί τον εαυτό του ως τον διάδοχο των παλαιών μητροπολιτών του Κιέβου. Όταν η εκκλησία της Μόσχας έγινε ανεξάρτητη από την Κωνσταντινούπολη το 1589 και ο μητροπολίτης της έλαβε τον τίτλο του Πατριάρχη, τα εδάφη της Λιθουανικής Ρωσίας δεν έγιναν μέρος του νέου Πατριαρχείου, αλλά παρέμειναν σε αυτό της Κωνσταντινούπολης.
Τον 17ο αιώνα, το κοσμικό Κίεβο ενώθηκε με τη Μόσχα και η Κωνσταντινούπολη ουσιαστικά "μίσθωσε" τη μητροπολιτική περιοχή του Κιέβου στη Μόσχα: Το Πατριαρχείο της Μόσχας απέκτησε το δικαίωμα να αποφασίζει για τον μητροπολίτη του Κιέβου, αλλά και πάλι το Κίεβο έπρεπε να αναφέρει τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης στις προσευχές του
Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Ουκρανίας έχουν τώρα χωριστεί σε τρεις ομάδες που έχουν περίπλοκες σχέσεις η μία με την άλλη. Η Ουκρανική ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μεγαλύτερη ορθόδοξη εκκλησία στη σημερινή Ουκρανία. Συχνά αναφέρεται ως η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου της Μόσχας (UOC MP), αν και οι δύο τελευταίες λέξεις δεν αποτελούν μέρος του επίσημου ονόματός της. Είναι εντελώς ανεξάρτητη στις εσωτερικές, προσωπικές και οικονομικές αποφάσεις της, αλλά αποτελεί παρόλα αυτά μέρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (ROC) με ευρεία αυτονομία. Περιλαμβάνει 12.000 ενορίες, δηλαδή το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού των ROC.
Το λεγόμενο Πατριαρχείο του Κιέβου (ΚΡ) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ουκρανική εκκλησία. Ιδρύθηκε το 1992 από τον Μητροπολίτη Φιλάρετο στη Σοβιετική εποχή. Το 1990 απέτυχε να γίνει Πατριάρχης Μόσχας (ο Φιλάρετος) και στη συνέχεια απομακρύνθηκε και επισήμως από την επίβλεψη της μητρόπολης του Κιέβου από το Πατριαρχείο της Μόσχας διότι εξέφρασε την ιδέα ότι, ως ανεξάρτητο κράτος, η Ουκρανία θα πρέπει να έχει μια ανεξάρτητη εκκλησία.
Τα 26 χρόνια που πέρασε ο Φιλάρετος ως Μητροπολίτης Κιέβου, του επέτρεψαν να πάρει περισσότερους κληρικούς και ενορίτες με το πλευρό του όταν ανακηρύχθηκε Πατριάρχης Κιέβου το 1992. Οι επικρίσεις, τα αναθέματα που του επέβαλε στη συνέχεια η Μόσχα, δεν έκαναν τίποτα για να τον αποτρέψουν.
Οι υπόλοιπες ορθόδοξες εκκλησίες ωστόσο, ποτέ δεν αναγνώρισαν το Πατριαρχείο Κιέβου και συνέχισαν να έχουν σχέσεις με το UOC MP, το οποίο έχει παραμείνει μέρος της ROC. Σήμερα η Ουκρανία έχει περίπου 5.000 ενορίες του Πατριαρχείου Κιέβου.
Η τρίτη ορθόδοξη κοινότητα στην Ουκρανία είναι η Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία (UAOC), η οποία προέκυψε μετά από την επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917, απαγορεύτηκε από τη Σοβιετική Ένωση και έγινε νόμιμη ξανά στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τώρα έχει περίπου 1.000 ενορίες, κυρίως στη Δυτική Ουκρανία.
Επομένως, οι μη αναγνωρισμένες ουκρανικές εκκλησίες (ΚΡ και UAOC) αριθμούν 6.000 ενορίες σήμερα, ενώ η UOC MP έχει σχεδόν τις διπλάσιες, περίπου 12.000. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει κάτι αντίστοιχο με το Βατικανό όπου οι τοπικές εκκλησίες μπορούν να διαπιστευθούν ως εγγύηση για την αληθινή πίστη, αλλά οι μειονοτικοί πιστοί έχουν αρχίσει να αναζητούν βοήθεια από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος θεωρείται ως ο πρώτος μεταξύ των Πατριαρχών στον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο, αν και δεν έχει πάντα τα μέσα να επηρεάσει άλλες τοπικές εκκλησίες, των οποίων τα σύνορα συνήθως αντιστοιχούν με τα εθνικά σύνορα.
Οι καταγγελίες των σχισματικών παραμένουν αναπάντητες για πολλά χρόνια. Καμία οικουμενική συζήτηση δεν έλαβε χώρα στο Πανορθόδοξο Συμβούλιο του 2016 στην Κρήτη με επικεφαλής τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, καθώς ο Πατριάρχης Κύριλλος της Ρωσίας και ο επικεφαλής της UOC MP Μητροπολίτης Ονούφριος, δεν εμφανίστηκαν. Επομένως η Κωνσταντινούπολη αποφάσισε να ενεργήσει μόνη της.
Πρώτον, υπενθύμισε ότι η μητρόπολη του Κιέβου μισθώθηκε εν μέρει στη Μόσχα με προϋπόθεση να αναφέρεται ο Οικουμενικός Πατριάρχης στις προσευχές. Ασφαλώς, αυτός ο όρος ξεχάστηκε γρήγορα, αλλά ακόμη και στον 20ο αιώνα, οι πατριάρχες Κωνσταντινούπολης συχνά αναφερόταν στο γεγονός ότι οι μητροπόλεις του Κιέβου δεν αποτελούν μέρος του Πατριαρχείου της Μόσχας, σύμφωνα με τους κανόνες της Εκκλησίας.
Τέτοιες ιδέες δεν είχαν πρακτική σημασία από τη στιγμή που η Ουκρανία ήταν μέλος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ή της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά θα μπορούσαν να αποδώσουν πολύ ρεαλιστικά αποτελέσματα στο πλαίσιο της αποκατάστασης της επικοινωνίας της εκκλησίας με το ένα τρίτο των Ουκρανών Ορθόδοξων πιστών. Εάν η Ουκρανία –ακόμη και θεωρητικά- είναι υπό τον έλεγχο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ο ίδιος έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στις ζωές των συμπατριωτών του που του ζητούν να παρέμβει.
Το επόμενο πρακτικό βήμα της Κωνσταντινούπολης ήταν να στείλει δύο από τους μητροπολίτες της που είχαν γεννηθεί στην Ουκρανία, στην πατρίδα τους (από το οφίκιο της ουκρανικής κοινότητας του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης στις ΗΠΑ και στον Καναδά). Αυτοί θα ενεργούν ως έξαρχοι, δηλαδή ως προσωπικοί απεσταλμένοι του Πατριάρχη. Το πιο πιθανό είναι ότι θα διαπραγματευθούν με την ΚΡ και την UAOC, οι οποίες ακόμη δεν έχουν επικοινωνήσει με τις άλλες ορθόδοξες εκκλησίες.
Πολλοί στην Ουκρανία αναμένουν αυτοκεφαλία, που σημαίνει πλήρης ανεξαρτησία της εκκλησίας από πατριαρχείο άλλης χώρας, διεθνώς αναγνωρισμένη. Αυτό ήταν στο οποίο ήλπιζε και ο Ουκρανός πρόεδρος Petro Poroshenko, ο οποίος έχει επενδύσει πολλά σε αυτή την προσπάθεια, κατά τις διαπραγματεύσεις του με την Κωνσταντινούπολη. Η Μόσχα φοβάται μια τέτοια εξέλιξη και έχει προειδοποιήσει ότι δεν θα αναγνωρίσει αυτοκεφαλία στην UOC, και ακόμη θα διακόψει την "ευχαριστιακή επικοινωνία" με το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης αν το τελευταίο την διακηρύξει ως αυτοκέφαλη. Αυτή η θέση είναι κατανοητή: τα δύο τρίτα των Ουκρανών πιστών ανήκουν στην UOC MP, και ποτέ δεν ζήτησαν ανεξαρτησία.
Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι το θέμα της αυτοκεφαλίας δεν αναφέρθηκε στο Συμβούλιο της Κρήτης το 2016, αλλά λεπτομερή συζήτηση προκάλεσε το ζήτημα της χορήγησης αυτονομίας. "Κάθε αυτοκέφαλη εκκλησία μπορεί να χορηγεί καθεστώς αυτονομίας μόνο σε εκκλησίες που βρίσκονται εντός της κανονιστικής γεωγραφικής της περιοχής", αναφέρουν τα εκκλησιαστικά έγγραφα και, όπως σημειώθηκε νωρίτερα, η Ουκρανία αποτελεί ακόμη μέρος της κανονιστικής περιφέρειας της Κωνσταντινούπολης.
"Εάν δύο αυτοκέφαλες εκκλησίες χορηγήσουν καθεστώς αυτονομίας στην ίδια γεωγραφική εκκλησιαστική περιοχή και αυτό δημιουργήσει διαφωνίες, τα εμπλεκόμενα μέρη θα πρέπει χωριστά ή από κοινού να προσφύγουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, έτσι ώστε να είναι εφικτό να βρεθεί μια κανονιστική διευθέτηση, σύμφωνα με την υπάρχουσα πανορθόδοξη διαδικασία", αναφέρουν τα εκκλησιαστικά έγγραφα.
Τι άλλο θα μπορούσε πιθανώς να συζητιέται εδώ αν όχι η Ουκρανία; Η χώρα έχει ήδη την αυτόνομη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας. Σύντομα, μπορεί επίσης να έχει μια αυτόνομη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, μπαίνοντας έτσι στην ίδια θέση που ήταν η Εσθονία από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ο Πατριάρχης της Μόσχας έχει απειλήσει να διακόψει τις σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη εάν η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία γίνει αυτοκέφαλη, αλλά πιθανώς δεν θα το κάνει αν η εκκλησία γίνει απλώς αυτόνομη.
Σε ό,τι αφορά την αυτοκεφαλία για την UOC, κανείς δεν ξέρει ακόμη με τι θα μοιάζει "μια κανονιστική λύση σύμφωνη με την ισχύουσα πανορθόδοξη διαδικασία". Ίσως αυτό να αποτελέσει το αντικείμενο του επόμενου πανορθόδοξου συμβουλίου το οποίο θα συγκληθεί αφότου η Ουκρανία καταλήξει με δύο αυτόνομες εκκλησίες που είναι μέρος των δύο απολύτως νομίμων, κανονιστικών πατριαρχείων.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://carnegie.ru/commentary/77329
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου